Osteoporoz’a karşı şimdiden önlem alın.
Kemik kırılganlığını ve kırık riskini artıran osteoporoz, teşhis ve tedavi edilmezse ciddi sonuçlar doğurabiliyor.'20 Ekim Dünya Osteoporoz Günü'
Dünyada 50 yaş üzerindeki her 3 kadından 1"inde, erkeklerde ise her 8 erkekten 1"inde görülüyor. Yaşlanan dünya nüfusuyla birlikte önemli bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkan osteoporozdan, dünyada 200 milyondan fazla kişi etkileniyor.
Halk arasında kemik erimesi olarak bilinen ve sinsi hastalık olarak nitelenen osteoporoz çok basit önlemlerle engellenebiliyor. Yetersiz kalsiyum alımı, D vitamini eksikliği, menopoz, hareketsizlik, sigara, alkol ve bazı hastalıklar kemik erimesi riskini artırıyor.
Vehbi Koç Vakfı Amerikan Hastanesi
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü
Prof. Dr. Ender Berker
Osteoporoza karşı önlem alın
Osteoporoza karşı önlem anne karnında başlar. Annenin hamilelik dönemini nasıl geçirdiği çok önemlidir. Dengeli bir beslenme şekli, egzersiz ve düzenli doktor takibiyle hamilelik dönemini geçiren anne, bebeğine çok şey kazandırarak, güçlü bir kemik yapısıyla dünyaya gelmesini sağlar. Kemik dokusu çok aktif olduğu için kemik yapım-yıkım faaliyeti doğumla başlar. 30"lu yaşlara kadar kemik yapımı yıkımdan fazladır. 25-30 yaşlarında oluşan tepe kemik kitlesi ne kadar iyi olursa o kadar az osteoporoza yakalanma riski vardır. Tepe kemik kitlesini hormonal faktörler, genetik faktörler, fiziksel aktivite ve beslenme belirler.
Osteoporoz sessizce ilerler
Osteoporoz kırık olmadığı sürece ağrı yapmadığı için sessizce ilerleyen bir hastalıktır. Osteoporotik kırıklar kişinin iş verimini ve yaşam kalitesini negatif olarak etkilemektedir. Ayrıca osteoporoz tedavi maliyeti oldukça yüksek bir hastalıktır, bu nedenlerle risk faktörü taşıyan bireylerin erken davranması çok önemlidir. Osteoporoz tanısının konulmasında; hastanın yaşı, erken menopoz, önceden kırık geçirmiş olmak, anne veya babada erken ve multipl kırık olması gibi hasta hikayesine dayanan verilerin yanında bel, sırt ve kalçada devamlı ağrı, boyda kısalma ve kamburluk gibi veriler de önemlidir. Kemik kitlesi ölçümü ile kesin tanı kısa bir sürede konulur.
Osteoporoz, menopoz sonrası dönemdeki kadınları etkileyen bir hastalık olarak bilinse de, erkeklerde hatta çocuklar da bile görülebilir. Erkeklerde osteoporoz için risk faktörleri, kadınlarınki ile benzer olmakla beraber mide veya bağırsak operasyonu geçirmiş olmak, hipogonadizm, (testesteron hormon eksikliği) idiopatik hiperkalsiüri (idrar yolunda kalsiyum atılımındaki artış) da bu faktörler arasında sayılır. Daha önce kırık geçirmiş erkekler, 70 yaşın üzerinde olanlar, osteoporoz risk faktörleri taşıyanlar, kas-iskelet sistemi hastalığı veya nörolojik hastalık nedeniyle düşme riski olanlar dikkatli izlenmelidir.
Yaşam stilinizi değiştirmek zorundasınız
Osteoporoz tedavisinde kullanılan ilaçlarla kemikler tam olarak normale dönmez. Ancak kırılma riski azalır. Dolayısıyla asıl tedavi yaşam stilini ve alışkanlıkları değiştirmektir.
Ailesinde osteoporotik hastalar bulunanlar, kemik yoğunluğunun artırılması için ergenlik döneminden itibaren spor yapmaya başlamalı, kalsiyum açısından zengin beslenmeli, ideal vücut ağırlığında kalmalı, sigara kullanmamalı ve güneş ışınlarından uygun şekilde yararlanmalıdır. Yetişkin dönemde kemik yoğunluğunun korunması ve kemik kaybının önlenmesi için egzersiz önemlidir. Cinsiyet hormonu bozuklukları ve D vitamini eksikliği varsa tedavi edilmelidir. Kemik yıkımını artıran ilaçlar kullanılıyorsa, menopoza erken girilmişse hastayı takip eden hekimin, dikkatli olması ve ona göre tedavi şekli belirlemesi gerekir. Teşhisten sonra tedavi için hastanın eğitimi çok önemlidir. Yaşamının bundan sonraki bölümünde nasıl besleneceği, nasıl hareket edeceği hastaya çok iyi anlatılmalıdır.
Medikal tedavide; daha çok kemik yıkımına neden olan hücreleri bloke edici ilaçlar kullanılarak kırılma riski azaltılır. Bedendeki kemik kütlesinde, kayıp yüzde 30"u aştığında bunun tedaviyle yerine konması çok zordur. Bu durumdaki bir hastada çok hafif bir çarpma bile kemik kırıklarına yol açabilir.
Osteoporoz multidisipliner tedavi gerektiren bir hastalıktır. Hastanın durumuna göre; kadın doğum uzmanı, fizik tedavi uzmanı, endokrinolog, diyetisyen ve ortopedistler ortak hareket ederek tedavi protokolü geliştirirler.
Egzersiz, osteoporoz tedavisinin bir parçasıdır
Egzersiz, osteoporozu önlemek kadar tedavisinde de etkilidir. Fiziksel aktivitesi daha fazla olan kişiler yüksek kemik kütlesine ve daha az kırık riskine sahiptir. Yeterli kalsiyum ve D vitamini alımı yanında egzersiz de kemikleri kuvvetlendirir. Dolayısıyla hastalara, yaşlarına ve sağlık durumlarına göre egzersiz tedavisi verilmektedir. Bu egzersizler;
Aerobik egzersizler: Belirli bir kalp hızında yapılan egzersizlerdir. Kişinin maksimum kalp hızı= 220-yaş formülü ile hesaplanır ve egzersiz sırasında bu değer yüzde 50–75 olmalıdır. Yürüme, bisiklet, yüzme, dans bunlar arasındadır. Her gün 30 dakika veya haftada 3 gün 60 dakika yapılmalıdır.
Kas güçlendirici egzersizler: Kemiklere yük bindiren egzersizlerdir. Ağırlık kaldırma şeklinde yapılır. Düşük ağırlıklarla başlanmalı, 10-12 tekrarlı ve 2-3 set halinde olmalıdır.
Denge koruyucu ve düzeltici egzersizler: Tai-Chi gibi yavaş ve ritmik hareketlerle yapılan egzersizlerdir. Düşme riski olan yaşlılarda çok yararlı olduğu gibi Amerika ve Uzak Doğu"da yapılan araştırmalarda bu egzersizlerin devamlı olarak yapılması durumunda (10-20 yıl gibi) düşme olaylarının azaldığı ve düşmeden kaynaklanan kırıkların daha az görüldüğü tespit edilmiştir.
Osteoporoz için önemli olan menopoz sonrası kemik yoğunluğu ölçümü yaptırmaktır.
VKV Amerikan Hastanesi
Beslenme ve Diyetetik Bölümü Sorumlusu
Diyetisyen Ayşe Korkmaz
Kalsiyum ve D vitamini çok önemli
Genel yaşam biçimimiz dengeli beslenme üzerine kurulmalıdır. İskelet gelişimi anne karnında başlar. Annenin kalsiyum bakımından zengin besinlerle hamileliğini geçirmesi, bebeğin doğunca anne sütüyle beslenmesi, gelişme çağında yeterli kalsiyumun alınması, kemik kütlesinin istenilen düzeye ulaşmasını sağlar. Kadınlar için bu çok önemlidir. Çünkü kemik yıkımı menopoz döneminde en yüksek düzeye ulaşmaktadır. Bu da kemiklerin zayıflamasına ve kırık olasılığının artmasına neden olur. Osteoporoz riskini artıran beslenme ile ilgili faktörler arasında aşırı alkol, kafein ve sigara tüketimi de gelir. Çünkü kalsiyum emilimi ile doğru orantılıdır. Kalsiyumun emilimi için D vitamini alınması da çok önemlidir. Kalsiyum emilimine yardımcı faktörler ile emilimi zorlaştıran faktörler dikkate alınmalıdır. Kalsiyumu diğer besin gruplarıyla dengeli almak gerekir. Yeterli miktarda D vitamini de, örneğin güneş ışığından yeterince faydalanmak kalsiyum emilimini artırır. D vitaminin yanı sıra, K ve C vitamini de yeterli derecede alınmalıdır.
Fazla protein almak, sodyum, şeker ve yağ oranı yüksek besinleri tüketmek kalsiyum emilimini azaltır. Kalsiyum kaynakları; süt ve süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler, baklagiller, fındık ve pekmezdir. Menopoz döneminde günlük kalsiyum ihtiyacı 1000-1200 miligramdır. Eğer hasta menopoza girmişse ve östrojen kullanmıyorsa bu oran 1500 miligramdır.
Menopozla ve/veya osteoporozla gelen hastalar öncelikle bazı tetkiklerle değerlendirilir. Daha sonra hastanın yaşına, boyuna, kilosuna, fiziksel aktivitesine göre beslenme programı çıkartılır. Eğer hasta şişmansa, kolesterolü yüksekse, tansiyon hastasıysa ve başka bir takım sağlık problemleri varsa, öncelikle bunlara yönelik beslenme programı düzenlenmeli ve sonrasında C - D vitamini tabletlerine başlanmalıdır.
VKV Amerikan Hastanesi
Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölümü
Dr. Tahir Haytoğlu
Osteoporoz genç yaşta da görülebilir
Osteoporoz, metabolik bir kemik hastalığıdır. Osteoporozu teşhis ve tedavi etmenin amacı; kırık oluşumunu engellemektir. Kırık olmadan tanı koymak için, kemik yoğunluğu ölçümü kullanılır. Kemik yoğunluğu ölçümünde, kalça ve omur kemiklerinin ölçümü yapılır. Kemik yıkım hızının saptanması için ise idrarda kemik yıkımı sonucu açığa çıkan özel proteinlere bakılması gerekir. Osteoporoz, menopoz dışında şu hastalıkların etkisiyle oluşabilir;
* Tiroid hormonu fazlalığı
* D vitamini eksikliği
* Hiperparatiroidizm
* Böbrek hastalıkları
* Karaciğer sorunları
* Multipl miyeloma
Osteoporozda, hastanın yeterli miktarda kalsiyum ve D vitamini almasının üzerine inşa edilen tedavi seçenekleri uygulanmaktadır.
Osteoporozun nedenlerine göre görülme oranları;
* Yüzde 80-85 menopoz
* Yüzde 5-10 ilaç kullanımı
* Yüzde 5 tiroid hormonları
* Yüzde 5 de diğer hastalıklar
Erkek osteoporozunun başlıca sebeplerinden biri hipogonalizm denilen testesteron hormon eksikliğidir. Kadın veya erkekte, 50 yaşın altında osteoporoz saptanmışsa mutlaka bir endokrinolog tarafından değerlendirilmesi gerekir.
VKV Amerikan Hastanesi
Ortopedi ve Travmatoloji Bölüm Şefi Prof. Dr. Mahmut Berkman
Osteoporozda kemik kırılması olabilir
Osteoporotik hastaların kemikleri çok kırılgandır. Osteoporozdan en fazla etkilenen kemikler omurga, kalça ve el bilek kemikleridir. Belirgin bir neden olmaksızın veya şiddetli olmayan düşme ve çarpmalarda osteoporotik kemikler kolay kırılabilir.
Menopoz sonrasında, aktivitesi az olan kadınlarda osteoporoz hızlı ilerler. Çok basit hareketler yüzünden, hafif düşmelerde kırıklar olabildiği gibi, çökme kırıkları şeklinde de kırıklar görülebilir. 30 yaşındaki bir kadın düştüğünde herhangi bir kırık olmazken, yaşlı bir kadın düştüğünde mutlaka kırık olur. 1950"lere kadar yaşlı ölümlerinin 3"te1"i kalça kırığı yüzünden meydana gelmekteydi. Yaşlılarda osteoporoz, ağrıyla değil, boy kısalması, kamburluk ve kalça kırığı ile kendini gösterir.
Osteoporozda risk faktörleri
* 50 yaşın üstünde olmak
* Menopoza girmiş olmak
* Erken menopoza girmek
* Erkeklerde, testesteron hormonunun azalması
* Kalsiyum ve D vitamini eksikliği
* Fiziksel aktivitenin az olması ve egzersiz yapılmaması
* Ailede osteoporoz hastalığının görülmesi
* Kısa boylu, ince yapılı olmak
* Sigara, alkol, kolalı ve kafeinli içecekler tüketmek
* Kortizon, heparin gibi bazı ilaçları uzun süre ve yüksek dozda kullanmak
* Diyabet, tiroid hastası olmak, uzun süren hareketsizlik, felçler ve bazı romatizmal hastalıklar başlıca risk faktörlerini oluşturmaktadır.
Kimler kemik yoğunluğu ölçümü yaptırmalı?
* Astım veya bir başka nedenden dolayı sürekli kortizon ya da kortikositeroid grubundan ilaç kullanmak zorunda olanlar
* Menopoz sonrasındaki her kadın
* Özellikle prostat kanseri veya prostat büyümesi nedeniyle antitestesteron ilaçlar kullanan erkekler
* Kamburu çıkmış insanlar
* Tiroid hastaları
* Anoreksiya nevroza yani yeme bozukluğu olan kadınlar
Osteoporozdan korunmak için neler yapılmalı?
* Çocukluktan itibaren kalsiyum ve D vitamini bakımından yeterli ve dengeli beslenmeli
* Yürüyüş ve merdiven çıkma, egzersiz gibi düzenli spor yapılmalı
* Güneşli günlerde açık havada cildi önerilen şekilde güneşlendirmeli
* Sigara, alkol ve kahve tüketiminden vazgeçilmeli
* Kemik yıkımını artıran ilaçlardan mümkün olduğu kadar kaçınılmalı
